W Mielcu odsłonięto największy monument w Polsce poświęcony Żołnierzom Niezłomnym. Powstały z inicjatywy społecznej pomnik składa się z dwunastu figur przedstawiających bohaterów antykomunistycznego podziemia. Kamień węgielny pomnika stanowi kapsuła zawierająca ziemię z miejsc uświęconych męczeństwem żołnierzy wyklętych, w tym z dębickiego Rynku – miejsca ostatniej publicznej egzekucji na działaczach podziemia niepodległościowego w Polsce.
Budowę pomnika społeczny komitet zainicjował w 2015 roku, a jego realizacja rozpoczęła się w 2020 roku. Stanął on na zboczu Góry Cyranowskiej przy Alei Niepodległości w Mielcu.
W uroczystym odsłonięciu pomnika uczestniczyli m.in. Ryszard Terlecki – wicemarszałek Sejmu RP, Piotr Gliński – wicepremier i minister kultury i dziedzictwa narodowego, Karol Nawrocki – prezes Instytutu Pamięci Narodowej oraz Józef Kasprzyk – szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
W uroczystości wzięli udział także dębiczanie i mieszkańcy regionu, a także rodziny działaczy podziemia niepodległościowego zaangażowani w działalność konspiracyjną na ziemi dębickiej. Miasto Dębica reprezentował zastępca burmistrza Maciej Małozięć.
Statua składa się z trzech zasadniczych części, z których główna, wykonana w brązie, przedstawia postaci 12 Żołnierzy Niezłomnych: Hieronima Dekutowskiego, Aleksandra Rusina, Wojciecha Lisa, Łukasza Cieplińskiego, księdza Władysława Gurgacza, Anatola Radziwonika, Witolda Pileckiego, Dragana Sotirovicia, Augusta Emila Fieldorfa, Leona Wanatowicza, Janiny Przysiężniak oraz Waleriana Tumanowicza.
Górujący nad sylwetkami orzeł otacza postaci swymi skrzydłami. Zamierzonym efektem jest oderwany fragment prawego skrzydła stanowiący metaforę dramatu polskiego społeczeństwa – dekapitacji elity polskiego państwa dokonanej w latach II wojny światowej i czasach powojennych. W centralnym punkcie monumentu znajduje się ryngraf z Matką Boską, towarzyszącą aż do śmierci Niezłomnym. Rozpiętość tej wykonanej z brązu rzeźby wynosi ok. 3,5 metra, przybierając formę orła konstytucyjnego z zamkniętą koroną zwieńczoną krzyżem.
Całość założenia uzupełniają trzy reliefy odlane z brązu, przedstawiające logotypy trzech największych organizacji niepodległościowych II konspiracji: Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Twórcą projektu i matryc do odlewu figur był artysta Józef Opala.
Kamień węgielnym pomnika stanowi kapsuła, w której jest ziemia z miejsc gdzie zginęli żołnierze wyklęci. Jest także ziemia z dębickiego Rynku gdzie 10 lipca 1946 r., w dzień targowy, funkcjonariusze UB powiesili 3 żołnierzy antykomunistycznego podziemia z oddziału NSZ: Józefa Kozłowskiego, ps. Mruk, Franciszka Nostera, ps. Bukiet i Józefa Grębosza ps. Pszczółka.
Fot. Katarzyna Gajda-Bator / IPN Rzeszów